سرپل ذهاب شهری باستانی و مرزی در غرب استان کرمانشاه که نه‌تنها به‌دلیل موقعیت استراتژیک خود، بلکه به‌واسطه‌ی قدمت تاریخی، تنوع طبیعی و فرهنگ غنی مردمانش، یکی از خاص‌ترین مقصدهای گردشگری ایران است. اگرچه در طول تاریخ آسیب‌هایی چون جنگ و زلزله را تجربه کرده، اما همچنان با جاذبه‌هایی چون طاق گرا، نقش برجسته آنوبانینی و آبشار پیران، میزبان مسافرانی است که به‌دنبال کشف زیبایی‌های کمتر دیده‌شده کشور هستند. در این مقاله با مجموعه‌ای از جاهای دیدنی سر پل ذهاب آشنا می‌شوید که هر یک روایتی جداگانه از تاریخ، طبیعت و فرهنگ این دیار دارند.
سر پل ذهاب کجاست؟
سرپل ذهاب یکی از شهرهای مرزی استان کرمانشاه در غرب ایران است که در مجاورت مرز عراق و در مسیر جاده بین‌المللی تهران-بغداد قرار دارد. این شهر با ارتفاع حدود ۵۵۰ متر از سطح دریا، در منطقه‌ای حاصلخیز و در دامنه‌های رشته‌کوه زاگرس واقع شده است. جمعیت آن بر اساس آخرین سرشماری، حدود ۴۵ هزار نفر است و اکثریت ساکنان آن را کردها تشکیل می‌دهند.
سرپل ذهاب با پیشینه‌ای تاریخی و فرهنگی غنی، از دوران باستان تاکنون اهمیت بسیاری داشته است. آب‌وهوای این شهر در تابستان گرم و خشک و در زمستان معتدل است. رودخانه الوند که از میان شهر عبور می‌کند، به حاصلخیزی دشت‌های اطراف کمک می‌کند. سرپل ذهاب در طول تاریخ به‌ویژه در دوران جنگ ایران و عراق و زلزله سال ۱۳۹۶، آسیب‌های زیادی دیده است، اما با تلاش مردم بازسازی شده و همچنان به‌عنوان یکی از مقصدهای گردشگری و تاریخی پرطرفدار غرب کشور شناخته میشود.
جاهای دیدنی سر پل ذهاب
اگر با تور داخلی به غرب کشور سفر می‌کنید، حتما در سر پل ذهاب توقف کنید تا از چند تا بهترین جاهای دیدنی کرمانشاه در این شهرستان بازدید کنید. در ادامه به معرفی تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.
طاق گرا «طاق شیرین»
طاق گرا که در میان مردم منطقه با نام طاق شیرین نیز شناخته میشود، یکی از آثار برجسته تاریخی غرب ایران است که در گردنه پاتاق، حدود ۱۵ کیلومتری شرق سرپل ذهاب قرار دارد. این سازه سنگی متعلق به اواخر دوره ساسانی به ویژه دوران خسرو دوم بوده و در مسیر باستانی فلات ایران به میان‌رودان ساخته شده است.
طاق گرا بنایی با ساختار ایوان‌گونه است که از سنگ‌های تراش‌خورده، ملات گچ و لاشه سنگ بنا شده و ورودی آن به سوی جنوب و مشرف به جاده سنگ‌فرش قدیمی است. کارشناسان کاربردهای متعددی چون ایستگاه مرزبانی، محل توقف کاروان‌های شاهی یا بنای یادبود برای آن ذکر کرده‌اند. برای بازدید از طاق گرا کافی است پس از عبور از ایست بازرسی پاتاق در جاده سرپل ذهاب–کرمانشاه، وارد جاده‌ای فرعی در سمت چپ شوید و با حدود ۵۰۰ متر پیاده‌روی به این بنای دیدنی برسید.
گوردخمه دکان داوود
گوردخمه دکان داوود یکی از جاهای دیدنی سر پل ذهاب و مهم‌ترین آرامگاه‌های سنگی دوران مادهاست که در دل صخره‌ای عظیم و مشرف بر جاده باستانی کربلا–سرپل ذهاب حجاری شده است. این گوردخمه در نزدیکی روستای که‌ل داو، در ۵ کیلومتری شرق شهر سرپل ذهاب واقع شده و در میان مردم محلی به نام «کل داوود» نیز شناخته میشود.
فضای داخلی گوردخمه شامل پنج طاقچه سنگی و یک گور بیضی‌شکل است که احتمالاً متعلق به یکی از پادشاهان یا بزرگان آیینی بوده و نقش برجسته‌ای از یک موبد در حال نیایش در پایین آن دیده میشود. شباهت این سازه به گوردخمه‌های بزرگ دوره ماد بسیار چشمگیر است. برای بازدید از این اثر باستانی کافی است در مسیر جاده سرپل ذهاب به سمت گردنه پاتاق، وارد فرعی که‌ل داو شوید؛ فاصله این گوردخمه تا شهر تنها ۱۰ دقیقه است.
نقش برجسته آنوبانینی
سنگ‌نگاره آنوبانینی یکی از کهن‌ترین آثار برجای‌مانده از تمدن‌های پیش‌آریایی در ایران است که در محله میان‌که‌ل، در مرکز شهر سرپل ذهاب قرار دارد. این نقش برجسته به فرمان آنوبانینی پادشاه قوم لولوبی، حدود ۲۳۰۰ سال پیش از میلاد بر دل صخره‌ای به ارتفاع ۳۵ متر حجاری شده است. در این بنای باستانی تصویر پادشاه لولوبی در حال دریافت اسیران از ایزد بانویی به نام اینانا نقش بسته و اسیرانی برهنه با دستان بسته نیز در زیر پای او دیده می‌شوند.
این شمایل نمادی از پیروزی و سلطه سیاسی قوم لولوبی بر منطقه حلوان است و از نظر سبک شباهت زیادی به نقوش اکدی دارد. جالب است بدانید که امروزه این اثر بی‌نظیر تاریخی در محوطه یک مدرسه ابتدایی واقع شده و بازدید از آن با هماهنگی ممکن است. برای دیدن این سنگ‌نگاره، کافی است به محله میان‌که‌ل در بافت شهری سرپل ذهاب مراجعه کنید.
آرامگاه احمد بن اسحاق قمی
آرامگاه احمد بن اسحاق قمی یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعیان در غرب ایران است. این آرامگاه متعلق به احمد بن اسحاق، از نمایندگان برجسته امام حسن عسکری (ع) و از راویان معتبر حدیث است که در قرن سوم هجری در قم زندگی می‌کرد و در سفر به این منطقه درگذشت. ساختمان بقعه با گنبدی آبی‌رنگ، چهار رواق بزرگ، رواق‌های فرعی و گره‌کاری‌های سنتی ایرانی ساخته شده و محوطه بیرونی آن با درختان اکالیپتوس آراسته شده است.
فضای حرم در ایام مذهبی به عنوان مصلی و محل برگزاری آیین‌های دینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این زیارتگاه در مرکز شهر سرپل ذهاب، در بلوار احمد بن اسحاق، میان میدان قائم و میدان هلیکوپتر قرار دارد. با خودروی شخصی، تاکسی یا حتی پیاده‌روی میتوانید به‌راحتی به این زیارتگاه بروید.
آبشار پیران
آبشار پیران یکی از بهترین جاهای دیدنی سر پل ذهاب است که در منطقه ریجاب قرار دارد. ریجاب منطقه‌ای نیمه‌کوهستانی با چشم‌اندازهایی بی‌نظیر و مسیر پیاده‌روی سرسبز است، که روستای پیران و آبشار آن قلب تپنده گردشگری آنجا محسوب می‌شوند. گردشگران در مسیر رسیدن به آبشار، از میان باغ‌های گردو، انار و تمشک عبور می‌کنند و با مهمان‌نوازی کم‌نظیر اهالی روبه‌رو می‌شوند.
آبشار پیران در نزدیکی روستای پیران است. حدود ۲۰ دقیقه طول می‌کشد تا از سر پل ذهاب با خودروی شخصی به آبشار پیران بروید. برای دسترسی به آنجا باید وارد منطقه ریجاب شوید و از جاده‌های فرعی روستایی به مسیر آبشار برسید. به دلیل آسیب‌های زلزله سال ۱۳۹۶، مسیر اصلی بازدید هنوز بسته است، اما راه‌های جایگزین محلی در دست بررسی است.
سراب گرم
سراب گرم، چشمه‌ای جوشان و پرآب در نزدیکی شهر سرپل ذهاب است که در تمام طول سال، حتی در خشک‌ترین فصول، آبی زلال و روان دارد. دمای آب این چشمه در زمستان گرم و در تابستان خنک است. آب سراب گرم از یک مخزن محافظت‌شده تأمین میشود و علاوه بر مصارف آشامیدنی، در کشاورزی و صنایع اطراف نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قسمت تفریحی آن شامل استخر طبیعی، محل استراحت، پارکینگ و امکانات خدماتی برای گردشگران است. این جاذبه در مسیر جاده سرپل ذهاب به گیلان‌غرب و در فاصله حدود ۸ کیلومتری جنوب‌شرقی شهر سرپل ذهاب قرار دارد. مسیر آن کاملاً آسفالت و دسترسی به آن آسان است؛ با این حال در نزدیکی چشمه یک سه راهی قرار دارد که در هنگام عبور از آن باید احتیاط کنید.
سد تنگ حمام
تنگه حمام یکی از زیباترین نواحی طبیعی غرب کشور و جاهای دیدنی سر پل ذهاب است که در مرز میان شهرستان سرپل ذهاب و قصر شیرین، در دل کوه‌های زاگرس و در نزدیکی مرز عراق قرار دارد. این منطقه مناظر کم‌نظیری مانند دشت، رودخانه، چشمه‌های گرم، روستاهای کوه‌پایه‌ای و سدی پرآب را در خود جای داده است.
به همین دلیل به یکی از محبوبترین جاهای دیدنی سر پل ذهاب برای طبیعت‌گردی، کایت‌سواری و ماهیگیری و کوهنوردی تبدیل شده است. اقلیم این منطقه با ترکیبی از آب‌وهوای زاگرسی و تأثیر صحراهای عراق، زمستان‌هایی ملایم و بهاری زودرس دارد. سد تنگ حمام در جنوب غربی سر پل ذهاب و در مسیر روستاهای گوله‌م که‌و سفلی و علیا واقع شده است. برای رسیدن به آنجا باید حدود ۲۰ دقیقه رانندگی کنید.
زیج منیژه
زیج منیژه یا قلعه منیژه یکی از چشم‌گیرترین آثار تاریخی شهرستان سرپل ذهاب است که در دامنه کوه پاتاق و در نزدیکی طاق گرا و گوردخمه دکان داوود واقع شده است. این بنای سنگی و تاریخی با ابعاد ۷۰ در ۵۰ متر مربع، ساختاری مستطیل‌شکل دارد و با لاشه‌سنگ و ملات گچ ساخته شده است.
وجود ده‌ها اتاق با طاق‌های گهواره‌ای، یک تالار مرکزی و ارگ داخلی، نشان از معماری پیچیده و هدفمند این قلعه دارد. اگرچه اطلاعات دقیق تاریخی درباره این سازه اندک است، اما بیشتر باستان‌شناسان آن را مربوط به اواخر دوره ساسانی دانسته‌اند و برخی نیز آن را یک کوشک یا قرارگاه بین‌راهی معرفی کرده‌اند. واژه «زیج» در زبان فارسی به معنای رصدخانه یا تماشاگاه آمده است. در فرهنگ عامیانه محلی نیز این مکان به محل زندگی منیژه، معشوقه بیژن در شاهنامه شناخته میشود.
بنای اصلی این قلعه هنوز هم در بخش‌هایی سالم باقی مانده و با داشتن چشم‌انداز طبیعی در اطراف خود، به یکی از ارزشمندترین جاهای دیدنی سر پل ذهاب تبدیل شده است. زیج منیژه در ۱۵ کیلومتری شرق سرپل ذهاب، پس از ایست بازرسی پاتاق واقع شده است. برای رسیدن به آن باید از جاده کرمانشاه–سرپل ذهاب وارد مسیر فرعی روستای پاتاق شوید و پس از حدود ۱۰ دقیقه رانندگی به محوطه قلعه خواهید رسید.
مسیریابی و نحوه دسترسی به سر پل ذهاب
برای سفر به سرپل ذهاب میتوانید از مسیرهای مختلفی استفاده کنید. در ادامه راه‌های دسترسی به این شهر را با جزئیات نوشته‌ایم:
مسیر تهران به سر پل ذهاب با خودروی شخصی
مسافت: حدود ۶۴۵ کیلومتر
زمان تقریبی: ۷ تا ۸ ساعت
مسیر پیشنهادی: تهران – ساوه – همدان – کرمانشاه – اسلامآباد غرب – سرپل ذهاب
مسیر کرمانشاه به سر پل ذهاب
مسافت: حدود ۱۴۵ کیلومتر
زمان تقریبی: ۱.۵ تا ۲ ساعت
مسیر: کرمانشاه – اسلامآباد غرب – سرپل ذهاب
سفر هوایی به سر پل ذهاب
سرپل ذهاب فرودگاه ندارد و نزدیک‌ترین فرودگاه به آنجا در کرمانشاه است. پس از پرواز به کرمانشاه میتوانید با خودرو یا اتوبوس به سرپل ذهاب بروید.
آب و هوای سر پل ذهاب
سرپل ذهاب دارای اقلیمی نیمه‌خشک و گرم است که به واسطه موقعیت جغرافیایی‌اش در غرب ایران، میان اقلیم مدیترانه‌ای و مناطق بیابانی قرار دارد. این شهر به دلیل نزدیکی به کوه‌های زاگرس از رطوبت نسبی بهره‌مند است، اما تابستان‌های بسیار گرم و خشکی دارد. در ماه‌های تیر و مرداد دمای هوا گاهی تا حدود ۴۷ درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یابد و تقریباً خشک و بدون باران سپری میشود. دمای هوا در زمستان نیز معمولاً به زیر صفر نمی‌رسد، مگر در برخی شب‌های سرد دی و بهمن.
بهترین فصل سفر به سر پل ذهاب
بهترین زمان برای سفر به سرپل ذهاب فصل بهار است؛ به‌ویژه از اواسط فروردین تا پایان اردیبهشت. در طول این یک ماه و نیم، آب‌وهوا معتدل، طبیعت سرسبز و باغ‌ها پرشکوفه‌اند و رودخانه‌ها و چشمه‌ها نیز در پرآب‌ترین حالت خود قرار دارند. این شرایط باعث میشود جاذبه‌هایی مثل آبشار پیران، سراب گرم و تنگه حمام تماشایی‌تر از همیشه شوند. پاییز به‌ویژه مهر و آبان نیز فصل مناسبی برای سفر است. هوای معتدل پاییزی، رنگ‌های خزان‌زده درختان و ازدحام کمتر گردشگران سفر لذت‌بخشی را برایتان رقم می‌زند.
از سفر در تابستان به‌خصوص در تیر و مرداد باید پرهیز کرد، زیرا دمای هوا در این ماه‌ها می‌تواند به بیش از ۴۵ درجه سانتی‌گراد برسد. ممکن است زمستان‌ها با وجود آب‌وهوای معتدل به خاطر بارندگی و سرمای ناگهانی برای سفرهای طبیعت‌گردی یا کمپینگ مناسب نباشد. اما اگر به‌دنبال بازدید از جاهای دیدنی سر پل ذهاب در سکوت و آرامش بیشتر هستید، فصل زمستان گزینه مناسبی است.
سوغات سر پل ذهاب
مردم سرپل ذهاب همانند بسیاری از نواحی غربی ایران به کشاورزی، دامپروری و صنایع دستی سنتی وابسته‌اند و بخش بزرگی از سوغات این منطقه ریشه در همین شیوه زندگی دارد. ترکیبی از خوراکی‌های طبیعی، لبنیات محلی و هنرهای دستی، این شهر را به مقصدی برای علاقه‌مندان به خرید سوغات بومی تبدیل کرده است. سوغات سر پل ذهاب عبارت است از:
- چیغ‌بافی
- حصیربافی
- گیوه
- لباس‌های محلی کردی
- گردو
- انار
- سیب
- رب انار
- سرکه سیب
- شیر، ماست، کره و روغن حیوانی
- نان تیری
- نان کلانه
- کلوچه محلی
- تنبور
- دف، دوزله، شمشال
- چاقو و ابزارآلات محلی
- ظروف و سبدهای حصیری
نکات مهم سفر به سر پل ذهاب
پیش از سفر به سرپل ذهاب، توجه به برخی نکات می‌تواند تجربه‌ای راحت‌تر و ایمن‌تر برایتان رقم بزند. این شهر با طبیعتی متنوع، آثار تاریخی ارزشمند و فرهنگی اصیل، ظرفیت بالایی برای گردشگری دارد، اما مانند هر مقصد دیگری نیازمند آمادگی و شناخت است.
- لباس مناسب فصل همراه داشته باشید؛ تابستان‌ها بسیار گرم و زمستان‌ها معتدل تا سرد هستند.
- در فصل گرما مصرف آب کافی و استفاده از کلاه و عینک آفتابی را فراموش نکنید.
- مسیرهای طبیعت‌گردی مانند آبشار پیران، تنگه حمام و مناطق کوهستانی نیاز به کفش مناسب دارند.
- برخی مسیرها و جاهای دیدنی سر پل ذهاب «مانند آبشار پیران» به دلیل زلزله یا مشکلات زیرساختی ممکن است نیاز به بررسی وضعیت دسترسی داشته باشند.
- دسترسی به برخی روستاها یا جاذبه‌های خارج شهر نیازمند خودروی شخصی یا هماهنگی با راهنمای محلی و تور کرمانشاه است.
- در سفر به مناطق مرزی، همراه داشتن مدارک شناسایی معتبر الزامی است.
- بهترین زمان سفر به این منطقه بهار و پاییز است.
- پیش از سفر وضعیت آب‌وهوایی را بررسی کنید.
- فروشگاه‌ها و امکانات رفاهی در داخل شهر کامل‌اند، اما در مناطق تفریحی حاشیه‌ای باید وسایل لازم را از قبل تهیه کنید.
آثار تاریخی سر پل ذهاب در جدول
در جدول زیر میتوانید جاهای دیدنی سر پل ذهاب و فاصله آن‌ها با شهر را مشاهده کنید.
|
نام مکان |
فاصله تا سر پل ذهاب |
|
طاق گرا |
۲۰ کیلومتر – ۲۰ تا ۲۵ دقیقه با خودرو |
|
گوردخمه دکان داوود |
۵ کیلومتر – ۱۰ دقیقه با خودرو |
|
نقش برجسته آنوبانینی |
در مرکز شهر سر پل ذهاب قرار دارد. |
|
آرامگاه احمد بن اسحاق قمی |
در مرکز شهر سر پل ذهاب قرار دارد. |
|
آبشار پیران |
۱۲ کیلومتر – ۲۰ دقیقه با خودرو |
|
سراب گرم |
۸ کیلومتر – ۵ دقیقه با خودرو |
|
سد تنگ حمام |
۱۵ کیلومتر – ۲۰ دقیقه با خودرو |
|
زیچ منیژه |
۱۵ کیلومتر – ۱۰ دقیقه با خودرو |
